Historia brytyjskich motocykli. Najtańsze i najdroższe marki, angielscy producenci, do kogo dziś należą. Część 2 [BSA, Brough Superior, Francis Barnett, James, Matchless]

W poprzedniej części przyjrzeliśmy się historii Excelsiora, Royala Enfielda, Nortona i AJS. Przed nami kolejna porcja znanych brytyjskich marek, z których część odrodziła się i walczy o miejsce na współczesnym rynku motocyklowym. Historia takich angielskich producentów jak BSA, Brough Superior, Francis Barnett, Matchless jest ciekawa i pełna sukcesów. A jak wygląda ich obecna sytuacja?

BSA – broń, motocykle i burzliwa historia

BSA to skrót od Birmingham Small Arms Company. Przedsiębiorstwo to zostało założone w 1861 roku przez grupę rusznikarzy z Birmingham, którzy rozpoczęli produkcję broni dla armii brytyjskiej. Niecałe dwadzieścia lat później działalność firmy została rozszerzona o produkcję rowerów i części do nich. Naturalną ścieżką rozwoju były motocykle, z których pierwszy, eksperymentalny, powstał w 1905 roku. W 1910 roku w Londynie zaprezentowano pierwszy motocykle produkcyjny – 3 1/2 HP. Aż do 1913 roku BSA wyprzedawała wszystkie wyprodukowane motocykle. Gdy wybuchła I wojna światowa, firma ponownie skupiła się na produkcji broni i amunicji.

Nie tylko zabytkowe motocykle brytyjskie – najważniejsze angielskie marki, producenci, historia, do kogo dziś należą. Część 1 [Excelsior, Royal Enfield, Norton, AJS]

W 1919 BSA powróciła z Modelem E, napędzanym V-twinem o pojemności 770 cm3, który zdobył dużą popularność. Brytyjska firma skutecznie budowała swoją pozycję i w krótkim czasie mogła się pochwalić sloganem „One in four is BSA”, sugerującym, że co czwarty sprzedany motocykl pochodzi właśnie z fabryki w Birmingham. W 1932 roku narodziła się słynna „gwiezdna” seria modeli o sportowym charakterze – kolejno Blue Star, Empire Star (1936), Silver Star i w końcu Gold Star (1939).

Wybuch drugiej wojny światowej ponownie przestawił produkcję zakładów BSA na wojskowe tory. Oprócz ogromnych ilości broni i amunicji, brytyjska armia zamówiła dużą partię motocykli M20. W latach powojennych hitem sprzedażowym BSA okazał się lekki dwusuwowy model Bantam, zbudowany na bazie niemieckiej DKW RT125, której dokumentację Brytyjczycy pozyskali w ramach reparacji wojennych, podobnie zresztą jak Polska i inne kraje. Szacuje się, że w latach 1948-71 mogło powstać nawet 500 tysięcy Bantamów.

Szczyt i upadek

Równolegle wciąż rozwijany był szybki jednocylindrowy model Gold Star, który stał się jednym z symboli wielkości marki BSA, a następnie maszyny dwucylindrowe (seria A). W 1951 roku firma przejęła swojego największego konkurenta – Triumpha. BSA odnosiło także sukcesy za oceanem. Niestety do czasu – japońska ekspansja w latach 60. była już nie do zatrzymania. Nie pomogło nawet wprowadzenie w 1968 roku bliźniaczych trzycylindrowych modeli BSA Rocket 3 / Triumph Trident. Brytyjski rząd podjął próbę ratowania krajowej branży motocyklowej i w 1973 roku zebrał upadających producentów w grupę Norton Villiers Triumph. Zakłady Small Heath (ex-BSA) ostatecznie zamknięto w 1976 roku, a cała grupa NVT upadła dwa lata później. 

Od tego czasu prawa do marki BSA krążyły między różnymi prywatnymi właścicielami. Pod tą nazwą produkowano m.in. motocykle wojskowe z silnikami Rotaxa, proste maszyny z silnikami Yamahy, przeznaczone na eksport do krajów rozwijających się, a także części do motocykli zabytkowych i pełne repliki dawnych modeli. W 2016 roku prawa do marki zakupiła firma Classic Legends, należąca do indyjskiego koncernu Mahindra. Pięć lat później na brytyjskim rynku pojawił się świetnie wystylizowana BSA Gold Star 650, napędzany 45-konnym twinem. Mahindra odświeżyła także prawa do nazw innych historycznych modeli – Lightning, Thunderbolt i Bantam – i planuje dalszą ekspansję w Europie. Motocykle odrodzonej marki BSA mają konkurować m.in. z neoklasykami firmy Royal Enfield.

Brough Superior – Rolls Royce wśród motocykli

Tak naprawdę mówimy tu o dwóch różnych firmach. Pierwszą z nich założył w Nottingham William E. Brough, który od 1902 roku produkował motocykle pod własnym nazwiskiem. Przez kolejną dekadę motocykle Brough napędzane były silnikami jednocylindrowymi i V-twinami. W 1913 roku opracowany został silnik w układzie flat twin, o pojemności 497 cm3, który w ciągu roku zastąpił wszystkie stosowane do tej pory jednostki. W czasie I wojny światowej Brough zbudował większego flat twina, o pojemności 692 cm3 i mocy 6 KM.

Partnerem Williama E. Brougha był jego syn George, który w 1919 roku odłączył się jednak od ojca. Poszło o nową konstrukcję flat twina, która po modyfikacjach osiągała 14 KM, jednak starszy z przedsiębiorców uznał tę maszynę za zbyt drogą w produkcji. George założył własny zakład w innej części Nottingham, a swoje motocykle, po mocno podlanych alkoholem konsultacjach z kumplami w miejscowym pubie, nazwał Brough Superior.

Starszy z Broughów produkował motocykle do 1926 roku, młodszy dłużej – do 1940. Maszyny Brough Superior były zazwyczaj budowane na specjalne zamówienie, wielokrotnie testowane i odznaczały się znakomitymi osiągami. Rzadko zdarzały się dwie maszyny w identycznej konfiguracji. Aż siedem tych motocykli (ósmy był już zamówiony) posiadał T. E. Lawrence, słynny Lawrence z Arabii, brytyjski archeolog, dyplomata i pisarz, który zresztą zginął w wypadku na jednym z nich.

Powojenny zastój

W 1940 roku zakończono produkcję motocykli Brough Superior, a fabryka skupiła się na wytwarzaniu wałów korbowych do silników lotniczych. Po II wojnie światowej, m.in. z powodu braku dostępu do odpowiedniej jakości silników, George Brough nie wrócił już do produkcji swoich luksusowych jednośladów. Za to aż do 1969 wytwarzał części do już istniejących. Szacuje się, że z ok. 3000 wyprodukowanych oryginalnych motocykli Brough Superior mniej więcej jedna trzecia jeździ do dziś. 

W 2008 roku, prawa do marki kupił jej wieloletni entuzjasta, Mark Upham. W 2013 roku na targach EICMA w Mediolanie pokazane zostało współczesne wcielenie modelu SS100. Brough Superior działa do dzisiaj, produkując bardzo ekskluzywne i drogie motocykle w krótkich seriach. 

Francis-Barnett – praktyczne rozwiązania

Firma Francis & Barnett Limited powstała w 1919 roku w Coventry z inicjatywy Gordona Francisa i Arthura Barnetta. Jej początki sięgają jednak końcówki XIX wieku, ponieważ produkcja rowerów i motocykli pod marką Lea Francis zajmował się już ojciec Gordona, Graham. Z kolei Arthur Barnett działał pod marką Invicta. Obu panów połączyły interesy w więzy rodzinne, bowiem Gordon ożenił się z córką Arthura.

Pierwsze motocykle Francis-Barnett były w zasadzie maszynami Invicta, zmieniono tylko oznaczenia. Niedługo później pojawiły się ciekawe innowacje. Obu panom bardzo zależało na tym, by ich motocykle były możliwie tanie i praktyczne. Opracowali zatem rozwiązanie problemu pękających ram i przy okazji wysokich kosztów produkcji. Stworzyli ramę modułową, skręcaną na śruby z kilku elementów, przy użyciu podstawowych narzędzi. Maszyn Francis-Barnett miały również szybko zdejmowalne koła. W latach 30. pojawił się ponadto model z zakrytym silnikiem, co miało chronić kierowcę przed olejem i brudem. 

W czasie niemieckich nalotów na Coventry w 1940 roku fabryka została całkowicie zniszczona. Przez resztę wojny produkowano części w innej lokalizacji, a w 1945 powrócono do poprzedniej. W 1947 firmę wchłonęło Associated Motor Cycles (AMC). W 1962 produkcję motocykli Francis-Barnett przeniesiono do Birmingham, do fabryki marki James. Obie firmy ostatecznie zamknięto w październiku 1968 roku.

James – lekkie angielskie motocykle

Marka James Cycle Co została założona w Birmingham w 1897 roku przez Harry’ego Stevensa i Charlesa Hathawaya. Przez wiele lat firma specjalizowała się w produkcji silników do rowerów, a w 1902 roku wprowadziła swoje pierwsze dwukołowe pojazdy z własnymi silnikami.

W latach 20. i 30. XX wieku James zyskał popularność dzięki swoim lekkim motocyklom, które były zarówno ekonomiczne, jak i praktyczne. Podczas II wojny światowej firma dostarczała też motocykle dla brytyjskiego wojska. Po wojnie James kontynuował produkcję różnych modeli motocykli, w tym popularnych motocykli lekkich, takich jak James Captain i James Comet. W latach 50. i 60. firma produkowała również skutery.

Wraz ze zmianami na rynku motoryzacyjnym i zwiększoną konkurencją, James zaczął tracić na znaczeniu. W 1966 roku firma została przejęta przez koncern Associated Motor Cycles (AMC), który również kontrolował marki takie jak AJS, Matchless i Norton. Produkcja motocykli James została zakończona w 1966 roku.

Matchless – symbol brytyjskiego stylu

Matchless to brytyjska marka motocykli o bogatej historii, która rozpoczęła swoją działalność na początku XX wieku. Firma została założona w 1899 roku przez braci Freda i Harry’ego Collierów w Plumstead, w południowo-wschodnim Londynie. Pierwsze motocykle Matchless były wyposażone w silniki produkowane przez innego brytyjskiego producenta, firmę JAP (J.A. Prestwich Industries).

Wkrótce Matchless zyskało uznanie dzięki swojej wysokiej jakości produkcji i sukcesom w wyścigach motocyklowych. W latach 20. i 30. XX wieku marka odniosła wiele zwycięstw, zarówno na torach wyścigowych, jak i w prestiżowych imprezach takich jak Isle of Man TT.

W okresie międzywojennym Matchless zyskało popularność dzięki swoim modelom, takim jak Silver Arrow czy Silver Hawk, które były znane z niezawodności, osiągów i stylu. W czasie II wojny światowej firma dostarczała również motocykle do armii brytyjskiej.

Po wojnie Matchless kontynuował produkcję motocykli, wprowadzając nowe modele i rozwijając swoje technologie. Jednakże, jak wiele innych brytyjskich marek motocyklowych, w latach 60. XX wieku firma zaczęła napotykać trudności finansowe, głównie z powodu wzrostu konkurencji ze strony japońskich producentów.

W 1966 roku Matchless został wchłonięty przez firmę Associated Motor Cycles (AMC), która również kontrolowała też inne brytyjskie marki, takie jak AJS i Norton. Jednakże i AMC również zbankrutowało wkrótce potem, co doprowadziło do zakończenia produkcji motocykli Matchless.

Mimo że marka Matchless przestała istnieć jako aktywny producent, jej dziedzictwo wciąż jest cenione przez miłośników klasycznych motocykli. Współcześnie, podobnie jak wiele innych klasycznych marek, Matchless cieszy się statusem kultowości, a oryginalne modele są poszukiwane przez kolekcjonerów na całym świecie. Ponadto w 2012 roku marka została reaktywowana jako producent luksusowej odzieży i akcesoriów dla motocyklistów.