Nie tylko zabytkowe motocykle brytyjskie – najważniejsze angielskie marki, producenci, historia, do kogo dziś należą. Część 1 [Excelsior, Royal Enfield, Norton, AJS]

Choć pierwsze seryjnie produkowane motocykle powstawały w Niemczech (Hildebrand & Wolfmüller) i Francji (Peugeot), to również Wielką Brytanię możemy określać mianem kolebki motocyklizmu. Działający w Anglii producenci nie tylko rozpoczęli produkcję bardzo wcześnie, jeszcze w XIX wieku, ale też walnie przyczynili się do rozwoju tej dziedziny motoryzacji. Przyjrzyjmy się historii i obecnej sytuacji najsłynniejszych brytyjskich marek motocyklowych.

Excelsior – pierwszy wśród pierwszych

Działający w Coventry (a później w Birmingham) Excelsior był pierwszym brytyjskim producentem motocykli. Jak wiele podobnych firm, zaczynał od produkcji bicykli i rowerów. Pierwszy „motor-bicycle” marki Excelsior pojawił się na rynku w 1896 roku. Początkowo używano silników od zewnętrznych dostawców: De Dion, Minerva, MMC, Condor, JAP, Blackburne i Villiers. W okresie I wojny światowej firma realizowała duży kontrakt na dostawy motocykli dla armii carskiej Rosji, który został storpedowany przez rewolucję bolszewicką. Pogrążonego w kłopotach finansowych Excelsiora przejęła rodzina Walkerów, a produkcję przeniesiono do Birmingham. 

W latach 30. XX wieku motocykle Excelsior z sukcesami brały udział w wyścigach TT i Grand Prix. W latach 1942-45 fabryka w Birmingham produkowała ciekawy model Welbike. Ten mikromotocykl, napędzany silnikiem Villiers 98 cm3, przeznaczony był dla wojsk spadochronowych i przystosowany do zrzutów w specjalnej skrzyni. Po II wojnie światowej brytyjska firma radziła sobie coraz gorzej, a ostatni motocykl opuścił bramy zakładu w 1965 roku. Warto zaznaczyć, że motocyklowa marka o nazwie Excelsior działała również w USA.

Royal Enfield – pierwsze życie w Anglii, drugie w Indiach

Początki marki z Redditch sięgają połowy XIX wieku, a pierwszymi gałęziami jej działalności była produkcja igieł do szycia, mechanizmów broni palnej, a następnie części rowerowych i kompletnych rowerów. Pierwszy motocykl Royal Enfield wyprodukowano w 1901, a napędzany był 1,5 konnym silnikiem Minerva montowanym przed główką ramy. W 1909 roku zaprezentowano pierwszego V-twina, który w kolejnych latach odnosił sukcesy sportowe. W czasie I wojny światowej Royal Enfield dostarczał motocykle do kilku armii: brytyjskiej, belgijskiej, francuskie, rosyjskiej i amerykańskiej.

W 1931 roku narodził się Bullet, najdłużej produkowany model w historii motocykli. Kolejna wojna światowa przyniosła następne zamówienia wojskowe – nie tylko na motocykle, ale też generatory i inny osprzęt. Podobnie jak Excelsior, Royal Enfield wyprodukował w tamtym czasie lekki motocykl przystosowany do zrzutów spadochronowych – Flying Flea z dwusuwowym silnikiem 126 cm3.

W 1952 roku indyjska armia zamówiła 500 sztuk Bulletów 350, co dało początek oddzielnej indyjskiej marce Royal Enfield, która jest dziś jednym z największych producentów motocykli na świecie. Brytyjskie zakłady ostatecznie upadły w 1970 roku.

Nie tylko Stary Kontynent. Do kogo należą najpopularniejsze europejskie marki i gdzie tak naprawdę produkowane są ich motocykle i skutery? Część 1

Norton – mistrz upadków

W 1902 roku, zaledwie rok po Royalu Enfieldzie, swoje motocykle zaczął sprzedawać Norton, firma z Birmingham. Były to typowe dla tamtych czasów proste konstrukcje z silnikami francuskimi i szwajcarskimi. Pierwsze jednostki własnej konstrukcji Norton zaczął stosować w 1907 roku. Tuż przed wybuchem I wojny światowej motocyklami tej marki ustanowiono ponad sto rekordów prędkości. W okresie międzywojennym rozpoczął się cykl sukcesów sportowych Nortona, ukoronowany siedmioma zwycięstwami w klasie Senior TT na wyspie Man w latach 30. XX wieku, a następnie po II WŚ, w latach 1947-54. 

Mimo znakomitych wyników w sporcie, Norton zaczął podupadać i w 1953 roku stał się częścią grupy AMC, skupiającej inne brytyjskie marki, m.in. AJS i Matchless.W 1962 roku produkcję przeniesiono z Birmingham do Woolwich pod Londynem. Niestety trwał już okres agonii brytyjskiego przemysłu motocyklowego, a poszczególne firmy łączyły się ze sobą, próbując przetrwać. W 1966 roku powstał Norton-Villers, a w 1973 Norton Villiers Triumph (NVT). W 1976 roku firma ogłosiła bankructwo, jak czas pokazał, nie ostatnie.

Norton na krótko wyszedł z rynkowego niebytu pod koniec lat 80., kiedy pojawiły się modele z silnikiem Wankla. Wersje policyjna i cywilna nie odniosły sukcesu rynkowego, za to maszyny sportowe z silnikiem rotacyjnym nieźle radziły sobie w wyścigach TT. To jednak nie wystarczyło, by utrzymać Nortona na powierzchni. Przez kolejnych kilkanaście lat prawa do marki Norton przechodziły przez ręce inwestorów z Europy, Kanady i USA, ale żaden z nich nie był w stanie postawić jej na nogi i wrócić do regularnej produkcji motocykli.

Zbawca-aferzysta

Pozorny przełom nastąpił w 2008 roku, kiedy właścicielem marki został brytyjski biznesmen Stuart Garner. Norton ponownie zaistniał na motocyklowym rynku, a brytyjskie maszyny na krótko pojawiły się również w polskich salonach. Okazało się jednak, że Garner jest po prostu aferzystą, który korzystając z posiadania znanej brytyjskiej marki i licznych dotacji rządowych, regularnie wyłudzał pieniądze, m.in. z „lewych” funduszy emerytalnych. Poszkodowani byli również klienci Nortona, którzy nie mogli się doczekać na zamówione i opłacone motocykle oraz części do nich. 

Na początku stycznia 2020 roku Norton oficjalnie upadł po raz kolejny, a przeciwko Garnerowi toczy się do dziś wiele postępowań sądowych. Brytyjska marka w 2022 roku trafiła w ręce kolejnego właściciela, indyjskiego koncernu TVS, w których pozostaje do dzisiaj. Hindusi zaczęli uczciwie – od uregulowania zobowiązań wobec poszkodowanych klientów. Zainwestowali też ponad 100 mln funtów w reorganizację firmy i stworzenie nowego zakładu produkcyjnego w Solihull. Pod ich zarządem Norton powoli wraca na rynek i mamy nadzieję, że tym razem na dobre. 

Europejskie motocykle – gdzie są produkowane i do kogo należą poszczególne marki? Część 2 [Ducati, KTM, Husqvarna, Moto Morini, MV Agusta, Peugeot, Triumph]

AJS – z kuźni po rekordy

Założycielem marki AJS był Albert John Stevens, który już w 1897 roku zbudował w kuźni rodziców swój pierwszy silnik benzynowy. W 1909 wraz z braćmi rozpoczął w Wolverhampton produkcję motocykli z silnikami własnej konstrukcji, najpierw jedno, potem dwucylindrowymi (V2). Motocykle AJS zaczęły odnosić sukcesy w sporcie, m.in. w wyścigach TT. W czasie I wojny światowej firma przestawiła się na produkcję amunicji. W 1920 zaprezentowano nową gamę motocykli z silnikami górnozaworowymi. Kolejna dekada również upłynęła pod znakiem zwycięstw i rekordów.

Sportowa passa nie przełożyła się niestety na wyniki finansowe i już w 1931 roku AJS upadło i zostało przejęte przez właścicieli Matchlessa. W 1937 roku z połączonych marek Matchless, Sunbeam i AJS powstała firma Associated Motor Cycles (AMC). AJS zasłynęło głównie modelami sportowymi, sprawdzającymi się zarówno w wyścigach ulicznych, jak i rajdach terenowych. W 1968 roku, już pod skrzydłami Norton-Villiers, produkcja AJS-ów ostatecznie się zakończyła.

Prawa do marki przejął w 1974 roku Fluff Brown, który przez jakiś czas kontynuował produkcję terenowego modelu Stromer z silnikiem dwusuwowym. W latach 80. i 90. firma działała na małą skalę, produkując modele specjalne i repliki. Korzystała m.in. z silników Rotaxa. AJS jest obecny na rynku do dziś, ale profil jego działalności się zmienił. Obecnie jest importerem lekkich chińskich motocykli obrandowanych nazwą AJS, które sprzedaje w Wielkiej Brytanii oraz na kilku innych rynkach europejskich.

Kto stworzył, skąd pochodzi i jaki był pierwszy motocykl? Jaki jest najstarszy motor w Polsce i na świecie? [historia, budowa, silniki, ramy, kto wynalazł]