Zmiana biegów w motocyklu, choć prosta, dla wprawnego motocyklisty wręcz intuicyjna, nierzadko początkującym miłośnikom jednośladów sprawia problem. Wokół procesu zmiany biegów narosło wiele szkodliwych mitów. Jednym z nich jest zmiana biegów bez użycia sprzęgła, a dokładnie, że takie działanie prowadzi do uszkodzenia skrzyni. A jak jest naprawdę?
Pytanie to postanowiliśmy zadać Przemkowi Badowskiemu z serwisu Speedbike, który od lat przystosowuje motocykle sportowe do tego, aby potrafiły podołać specyficznym warunkom wyścigów na 1/4 mili, gdzie skrzynia biegów traktowana jest w niezwykle brutalny sposób. Przemek dodatkowo sam ścigał się w tej formule, więc wydaje mi się kompetentną osobą do udzielenia odpowiedzi na pytanie, o wpływie bezsprzęgłowej zmiany biegów w motocyklu na trwałość skrzyni.
Jak działa sprzęgło?
Zanim jednak udzielimy odpowiedzi na to zagadnienie, przydałoby się przyjrzeć się samemu procesowi zmiany biegów i budowie motocyklowych podzespołów. Powszechnie wiadomo, że sprzęgło w motocyklu to urządzenie, które rozłącza moc przekazywaną z wału korbowego na skrzynię biegów, a ta z kolei na łańcuch/wał/pasek, docelowo na tylne koło jednośladu. Sprzęgło oczywiście niezbędne jest do sprawnego ruszania, a do zmiany biegów już niekoniecznie…
Aby zmienić bieg, motocyklowa, kłowa skrzynia biegów nie może przenosić żadnego obciążenia, ani dodatniego, ani ujemnego. Oznacza to, że skrzynia biegów nie może ani przenosić mocy w kierunku przyspieszania/utrzymania prędkości, ani też wytracać prędkości wykorzystując efekt hamowania silnikiem. W takich warunkach można zmienić przełożenie zarówno w górę, jak i w dół.
Jak zmieniać prawidłowo biegi?
- Ze sprzęgłem – Podstawowym, a zarazem najprostszym rozwiązaniem jest oczywiście wciśnięcie dźwigni sprzęgła, które jednak w żadnym stopniu nie usprawnia pracy skrzyni biegów i nie wpływa bezpośrednio na proces zmiany biegów, a jedynie zdejmuje obciążenie, co pozwala na bezproblemową zmianę przełożenia.
- Bez sprzęgła, z przymknięciem manetki gazu – Alternatywnym sposobem jest zamknięcie\przymknięcie manetki gazu na ułamek sekundy z niemalże równoczesnym naciśnięciem dźwigni zmiany biegów. Takie chwilowe zamknięcie przepustnicy wprowadza na chwilę motocykl w stan nieważkości, ponieważ skrzynia nie przenosi żadnego obciążenia, co pozwala na bezproblemową zmianę biegu w górę (w przypadku przyśpieszania). Zmiana w dół (w przypadku hamowania silnikiem) jest nieco bardziej skomplikowana i wymaga doskonałej synchronizacji delikatnego dodania gazu ze zdecydowanym ruchem stopą w kierunku redukcji biegu. Kiedyś była to obowiązkowa umiejętność kierowców wyścigowych, dziś z pomocą przychodzi elektronika.
- Quickshifter – Elektronika początkowo dostępna była tylko w sporcie motocyklowym, a dziś jest elementem, który bez problemu znajdziemy w jednośladach drogowych. Mowa tu o tzw. Quickshifterach oraz Blipperach. Urządzenia te właśnie zastępują wprawny ruch prawego nadgarstka kierowcy, robiąc to jednak szybciej, bardziej precyzyjnie i doskonale powtarzalnie.
Jak działa Quickshifter?
Urządzenie to, pomimo ciągłego otwarcia przepustnicy przez kierowcę sprawia, że silnik na chwilę potrzebną do zmiany biegu traci ciąg. Quickshifter, zależnie od modelu i motocykla, w którym jest zamontowany, robi to na dwa sposoby, tj. przez odcięcie paliwa lub też odcięcie zapłonu. Ciekawostką jest, że najnowsze systemy tego typu nie odcinają mocy całkowicie, a jedynie redukują ją do poziomu potrzebnego do optymalnego funkcjonowania skrzyni biegów.
Czym jest Blipper?
Blipper działa zupełnie odwrotnie i na ułamek sekundy przywraca ciąg silnika, który przy zamkniętej przepustnicy kierowca wykorzystuje do wytracania prędkości. Najzwyczajniej w świecie to urządzenie działające w systemach throttle by wire – samo na kilka milisekund dodaje gazu, by na chwilę zdjąć ze skrzyni hamujący moment obrotowy. W tym czasie zrzucenie biegu w dół nie stanowi problemu. Sam proces zmiany biegów odbywa się w ten sposób, że czujnik umieszczony przy dźwigni zmiany biegów (są różne metody montowania takiego czujnika), wyczuwa nacisk generowany przez stopę kierowcy i odcina lub przywraca ciąg silnika, co umożliwia zmianę biegu.
Czy zmiana biegów bez użycia sprzęgła jest szkodliwa dla silnika?
Teraz, po prześledzeniu całego procesu zmiany biegów w motocyklu, należałoby odpowiedzieć na pytanie, czy zmiana biegów bez użycia sprzęgła wpływa ujemnie na żywotność skrzyni biegów. Odpowiedź jest bardzo prosta – jeżeli proces ten przeprowadzany jest w sposób umiejętny – przez kierowcę, lub też optymalny – dzięki wsparciu elektroniki, absolutnie nie. Najważniejsze jest to, że jeżeli zmieniamy bieg bez sprzęgła, w motocyklu niewyposażonym w quickshifter/blipper, aby nie zmieniać przełożenia na siłę. Należy robić to dynamicznie, z minimalnym opóźnieniem stopy po ruchu nadgarstka, w momencie bezwładności skrzyni, kiedy jest ona nieobciążona. Jeżeli robimy to umiejętnie, nie ma możliwości, aby skrócić żywotność skrzyni biegów.
Skąd się wziął się zatem mit o potrzebie zmiany biegów przy użyciu sprzęgła?
Otóż zmiana biegów bez użycia sprzęgła rzeczywiście może doprowadzić do uszkodzenia skrzyni biegów, kiedy proces ten powtarzalnie odbywa się przy nawet częściowym obciążeniu skrzyni. Co ciekawe, za delikatna zmiana biegu, czyli zbyt mały nacisk lewej stopy kierowcy na dźwignię zmiany biegów, także może skrócić żywotność skrzyni. Zbyt miękka, nieumiejętna zmiana biegu, która powoduje niedokładne zazębienie się kłów kół zębatych skrzyni czy „płytkie” wpięcie biegu, może spowodować, że bieg wyskoczy. Taki proces uszkadza współpracujące kły. Niewprawionym kierowcom najczęściej sprawia problem przeskok z pierwszego biegu na drugi. Wszystko przez znajdujący się po po drodze bieg neutralny (luz). W związku z nim, przy tej zmianie przełożeń potrzeba konkretnego i zdecydowanego ruchu stopą, gdyż mechanizm wybierający biegi musi pokonać najdłuższą drogę, a na to potrzeba też najwięcej czasu.
Ciekawostką jest, że quickshifter w większości przypadków, a przede wszystkim w sportowych motocyklach, przy wyścigowym ich użytkowaniu (na torze czy podczas ekstremalnej jazdy na kole ze zmianą biegów) wydłuża żywotność motocyklowych skrzyń biegów, gdyż pozwala na zmianę biegu jedynie przy warunkach do tego idealnych. Przy odpowiednio mocnym nacisku stopy na dźwignię, zapewniając optymalną ilość czasu mechanizmowi na zmianę biegu.
Uwaga!
Jeżeli mechanizm quickshiftera|blippera nie jest fabrycznym wyposażeniem naszego motocykla, bardzo ważne jest, aby był poprawnie skalibrowany. Chodzi o odpowiedni czas odcięcia zapłonu/paliwa oraz przy czujnikach tensometrocznych rozpoznających siłę nacisku, odpowiednio dobrać ją do jego pobudzenia. Sam Quickshifter też może ulec uszkodzeniu i doprowadzić do uszkodzenia skrzyni biegów. Jeśli do zmiany biegu nagle potrzeba dużo więcej siły niż zwykle, to pierwszy sygnał, ze system wymaga rewizji/kalibracji. Oczywiście zmiana biegów przy użyciu sprzęgła, nadal nie jest czymś złym.
